Ślad pokoleń. Od synagogi do Żydowskiego Domu Modlitwy w Bytomiu

W 2021 roku Muzeum Górnośląskie w Bytomiu finalizuje dwa bardzo ważne projekty związane z dziedzictwem żydowskim, odnoszącym się do wątków lokalnych, ale również perspektywy ogólnopolskiej oraz europejskiej. Pierwszy projekt „Ślad pokoleń. Od synagogi do Żydowskiego Domu Modlitwy w Bytomiu” obejmuje wystawę, film dokumentalny wraz z towarzyszącą jej publikacją oraz liczne działania edukacyjne. Film mogliśmy zobaczyć 28 października, zaś dla wszystkich zainteresowanych ekspozycja będzie dostępna już od 5 listopada.

„Czas - miejsca - ludzie - przedmioty” - w tych czterech słowach zamyka się sens i koncepcja wystawy „Ślad pokoleń. Od synagogi do Żydowskiego Domu Modlitwy w Bytomiu”. Historia zbiorowości i losów jednostkowych stanowi w podjętym projekcie punkt wyjścia dla dogłębnej próby ich poznania, poprzez sięganie do kontekstów historycznych, politycznych, kulturoznawczych czy obrzędowych.

Narracja wystawy dotyczyć będzie historii gminy żydowskiej w Bytomiu przed - (w czasie trwania wojny) i po wojnie, z uwzględnieniem tak ważnych miejsc jak synagoga i Żydowski Dom Modlitwy. Historia miejsc i ludzi pokazana zostanie przez szereg zachowanych w zbiorach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu obiektów (artefaktów), które ukażą ciąg związków przyczynowo-skutkowych trwania społeczności żydowskiej w tym miejscu, od czasów największej prosperity miasta poczynając od II połowy XIX wieku, z uwzględnieniem dramatycznych momentów tj. systematyczne wykluczanie Żydów z życia społecznego w latach 30. XX wieku, „Polen-Aktion”, „Noc kryształowa”, wreszcie wybuch II wojny światowej i jej koniec, aż po moment powrotu i ponownego osiedlania się Żydów w Bytomiu - tej nielicznej grupy Żydów niemieckich, ale również Żydów polskich, w dużej mierze przesiedlonych z przedwojennych Kresów Wschodnich II RP.

Wystawa, którą warto zobaczyć

Na wystawie wyeksponowane zostaną między innymi: aron ha-kodesz, bima, pulpit kantora, parochet, drobne przedmioty użyteczności codziennej i obrzędowej (pieczątki, świeczniki, mezuzy, tality, lampki pamięci), związane z żydowską obyczajowością i historią bytomskiej gminy żydowskiej oraz, co warte podkreślenia, woluminy z przełomu wieków w językach hebrajskim i jidysz, opatrzone wpisami i pieczęciami własnościowymi, a także notatkami ich właścicieli.

Wystawę uzupełniać będzie w istotny sposób film dokumentalny i publikacja „Dwa światy. Od synagogi do Żydowskiego Domu Modlitwy w Bytomiu”, obejmujące te elementy dziedzictwa materialnego i niematerialnego, których z różnych przyczyn nie można zaprezentować na wystawie poprzez zachowanie eksponaty.

Motyw wiodący - dwa światy - odnosi się do świata realnego, materialnego, w którym żyjemy i funkcjonujemy oraz świata minionego. Sięgając do wielowątkowej historii miasta obecność przedstawicieli społeczności żydowskiej w społeczno-gospodarczym życiu Bytomia, w szeregach miejskiego establishmentu (jako członków stowarzyszeń i towarzystw, donatorów fundacji stypendialnych i inspiratorów akcji charytatywnych i pomocowych) czy bytomskiego samorządu, wreszcie idąc dalej mimowolnych bohaterów dramatycznych wydarzeń II wojny światowej i asymilacji w nowej, powojennej rzeczywistości, zostanie pokazana w kontekście zachowanych relacji i wspomnień, materiały archiwalne, swoiste „spotkania” z miejscami ważnymi tj. np. cmentarz żydowski, ale też śladami zachowanymi w urbanistyczno-architektonicznej substancji miasta.

Zwiedzanie wystawy będzie możliwe w godzinach otwarcia Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu:

• poniedziałek nieczynne
• wtorek 10.00-15.30
• środa 12.00-17.30
• czwartek 12.00-17.30
• piątek 10.00-15.30
• sobota 12.00-16.00
• niedziela 12.00-17.00

Ślad pokoleń. Od synagogi do Żydowskiego Domu Modlitwy w Bytomiu (1)

10

Ślad pokoleń. Od synagogi do Żydowskiego Domu Modlitwy w Bytomiu

Konferencja naukowa połączona z promocją książki

Niezwykle ważnym wydarzeniem, łączącym się ściśle z pierwszym projektem, jest zwieńczenie drugiego z nich, realizowanego od 2018 roku, a poświęconego digitalizacji woluminów-judaików znajdujących się w zbiorach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Dostępne są dla zainteresowanych w bibliotece muzealnej oraz na platformie Śląskiej Biblioteki Cyfrowej - www.sbc.org.pl

Projekt został zrealizowany dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, w ramach programu „Kultura Cyfrowa”. Zakończy go konferencja naukowa, połączona z promocją publikacji „Ślad pokoleń. Żydowskie dziedzictwo kulturowe w Polsce”, która odbędzie się 4 listopada w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu. Sesja i lektura publikacji staną się niewątpliwie okazją dla poznania również ponadregionalnego, wieloaspektowego wymiaru dziedzictwa żydowskiego.

Projekt uzyskał wsparcie Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej i realizowany jest we współpracy z Oberschlesisches Landesmuseum w Ratingen oraz Stiftung Haus Oberschlesien w Ratingen.