Architektura i zabytki
Bytom ma średniowieczny rodowód, jednak najpiękniejszą architekturę pozostawił mu koniec XIX i pocz. XX w. Miasto przeżyło wówczas niebywały rozkwit. Nazywano go Małym Wiedniem. Bogactwo uwidoczniło się w kamieniczkach i gmachach użytku publicznego. Zobaczysz tu wszystkie tendencje w budownictwie tamtego okresu. Wartą uwagi jest także bytomska moderna. Niestety najmniej śladów pozostawiły po sobie czasy średniowiecza, choć i te mają w Bytomiu swoją reprezentację. Innym ciekawym elementem bytomskiego pejzażu są zabudowania poprzemysłowe, np. robotnicze osiedla familoków z przełomu XIX i XX w. (Bobrek, Łagiewniki) czy nowoczesny loft urządzony w pokopalnianej lampowni (Bolko Loft). Zwiedzanie architektury Bytomia, jednej z najciekawszych i najbardziej róznorodnych na Górnym Śląsku, a przy okazji poznanie historii miasta ułatwiają liczne propozycje spacerów, które można znaleźć w zakładce Trasy turystyczne.
Bytomska architektura należy do najciekawszych i najbardziej zróżnicowanych w Polsce. Reprezentuje wszystkie style i tendencje w budownictwie XIX i pierwszej połowy XX wieku.
Bytom, lokowany na prawie magdeburskim w roku 1254 (trzy lata przed Krakowem), zachował średniowieczny układ urbanistyczny, z rynkiem pośrodku i wybiegającymi z niego uliczkami, które krzyżują się z równoległymi do dawnych murów obronnych ulicami obwodowymi. Warto tu poszukać śladów 770-letniej historii.
Rynek
Rynek przez stulecia był sercem miasta. Dzisiaj powiększony i otoczony zabudową z XIX i XX wieku, pozbawiony ratusza, z trudem pozwala wyobrazić sobie, jak wyglądał w czasach lokacji Bytomia. Reliktem średniowiecznych domów przyrynkowych są gotyckie piwnice Gorywodów (obecnie mieści się w nich restauracja i klub taneczny, otwarty od 15.00, wejście od ul. Strażackiej).
Gotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Najstarsza budowla miasta - gotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (Rynek) - właściwie jest starsza niż miasto lokacyjne, bo swymi początkami sięga pierwszej połowy XIII wieku. Od płyty Rynku kościół oddzielony jest ogrodzonym skwerem - dawnym cmentarzem - ozdobionym XIX-wiecznymi piaskowcowymi rzeźbami (Grupa Ukrzyżowania oraz św. Florian i św. Barbara).
W gotyckiej przestrzeni wnętrza uwagę zwraca barokowy ołtarz z cennymi obrazami: XVII-wiecznym Wniebowzięcia NMP Francesco Curradiego oraz Matki Boskiej Bytomskiej z początku XV wieku. W nawie południowej warto przyjrzeć się XVII-wiecznym portretom książąt bytomskich Kazimierza i Bolesława, a także barokowemu krucyfiksowi autorstwa znanego bytomskiego rzeźbiarza Jana Solskiego z ok. 1727 roku. Pod środkową częścią nawy głównej znajduje się krypta grobowa rodu Henckel von Donnersmarck, przez kilka wieków właścicieli Bytomia. (Parafia Wniebowzięcia NMP, ul. ks. Koziołka 3, tel.: +48 32 281 31 85).
Plac Klasztorny
Plac Klasztorny - niewielki, prawie cały zabrukowany i szczelnie zabudowany gmachami z różnych epok, które choć różne, świetnie ze sobą harmonizują, tworząc niepowtarzalną atmosferę tego miejsca.
Franciszkański kościół pw. św. Wojciecha (pl. Klasztorny). Wkrótce po lokacji, w drugiej połowie XIII wieku, książę opolski Władysław ufundował w Bytomiu zakonowi franciszkanów drewniany klasztor oraz kościół św. Mikołaja. W XV wieku postawiono murowany kościół gotycki (dzisiejsze prez- biterium), a pod koniec wieku XVIII nawę i wieżę, nadając budowli obecny barokowy kształt. Po kasacie zakonów w Prusach w 1810 roku w świątyni urządzono magazyn, a od 1833 aż do 1945 służyła jako kościół ewangelicki. Po II wojnie kościół wrócił w ręce franciszkanów i otrzymał nowe wezwanie - św. Wojciecha. Wyposażenie wnętrza jest skromne - uwagę przyciąga ołtarz główny wykonany współcześnie przez Ludwika Konarzewskiego z Istebnej. (Parafia św. Wojciecha, pl. Klasztorny 5, tel. +48 32 281 28 03, +48 32 388 94 90 95, www: https://www.franciszkanie.bytom.pl/
Kościół pw. Ducha Świętego
Perełka baroku - kościół pw. Ducha Świętego (ul. Krakowska). Poza ówczesnymi murami miejskimi, przed bramą krakowską, w 1299 roku powstał drewniany kościół i szpital Ducha Świętego. Założyli go bożogrobcy z Miechowa, właściciele sąsiedniej wsi Chorzów, z inicjatywy pierwszego księcia bytomskiego Kazimierza (choć legenda głosi, że pomysłodawcą i fundatorem był późniejszy król Polski Władysław Łokietek). Współczesna, murowana, ośmioboczna świątynia wzniesiona została w pierwszej połowie XVIII wieku. Z tego też okresu pochodzi zachowane wewnątrz, kompletne, barokowe wyposażenie składające się z dwóch ołtarzy bocznych, ambony oraz ołtarza głównego, którego autorem jest Jan Solski, wybitny bytomski rzeźbiarz tamtej epoki. Obecnie jest to kościół filialny parafii Wniebowzięcia NMP - tam należy uzgadniać zwiedzanie (ul. ks. Koziołka 3, tel.: +48 32 281 31 85). W kościele odbywają się msze święte w rycie trydenckim (łacińskie) w niedziele i święta o godz. 9.15.
Plac Grunwaldzki
Plac Grunwaldzki to prawdopodobnie miejsce po średniowiecznym zamku bytomskich Piastów, który powstał z końcem XIII wieku w obrębie murów miejskich. Jednym ze śladów po nim jest nazwa wybiegającej z placu, malowniczej ulicy Rycerskiej - dawnego skrótu dla gości książęcych, prowadzącego od bramy krakowskiej, wzdłuż murów obronnych do zamku.
Mury obronne
Mury obronne z łamanego kamienia dolomitowego, wzmocnione kilkunastoma łupinowymi basztami otoczyły Bytom w ostatnich latach XIII wieku. Na początku XIX wieku niepotrzebne już fortyfikacje rozebrano, pozostawiając tylko niewielkie odcinki, służące jako mury oporowe staromiejskiej skarpy. Fragmenty te zachowały się do dzisiaj na tyłach domów przy ulicach Katowickiej i Korfantego. (Źrodło: Tomasz Śmiałek, "Bytom zaprasza")
Więcej o architekturze i poszczególnych zabytkach w zakładce Historia Bytomia
Polecamy takze Cyfrową Bibliotekę Bytomskiej Architektury