Obchody 80. rocznicy Tragedii Górnośląskiej w Bytomiu. Upamiętniono tragedię górników z KWK „Bobrek” w 1945 roku

Dokładnie 28 marca 1945 roku, a więc 80 lat temu górnicy Kopalni Węgla Kamiennego „Bobrek” zamiast do domów, trafili do bydlęcych wagonów i zostali wywiezieni w głąb ZSRR. Wielu z nich nigdy nie wróciło, a rodziny nie poznały ich losów. To jedno z najtragiczniejszych wydarzeń związanych z Tragedią Górnośląską upamiętnili na terenie KWK „Bobrek” w piątek, 28 marca m.in.: mieszkańcy Bytomia, władze miasta, radni Rady Miejskiej w Bytomiu, przedstawiciele Śląskiego Urzędu Marszałkowskiego, Senatu RP, radni Sejmiku Województwa Śląskiego, Instytutu Pamięci Narodowej, Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii oraz dyrekcja i pracownicy kopalni, a także uczniowie i nauczyciele ze Szkoły Podstawowej nr 16.

Uroczyste obchody upamiętniły tragiczne wydarzenia z 1945 roku

Podczas piątkowych, 28 marca obchodów w cechowni KWK „Bobrek” uczestnicy poznali historię tragicznych wydarzeń i ich konsekwencje dla mieszkańców Śląska oraz zobaczyli przygotowaną przez uczniów i nauczycieli ze Szkoły Podstawowej nr 16 inscenizację historyczną poświęconą losom deportowanych górników. Jednym z głównych punktów uroczystości było odsłonięcie pamiątkowej tablicy upamiętniającej tragiczny los górników z kopalni „Bobrek”, ale także tych wszystkich, którzy stali się ofiarami sowieckich represji.

Wydarzeniu towarzyszyła projekcja filmu „Tragedia Górnośląska 1945” autorstwa Aleksandry Fudali i Adama Turuli, który opowiada o dramatycznym losie deportowanych mieszkańców Śląska oraz wystawa z zasobów Insytutu Pamięci Narodowej „Rok 1945 na Górnym Śląsku”.

Piątkowe, 28 marca uroczystości na terenie KWK „Bobrek” zostały zorganizowane we współpracy: Urzędu Miejskiego w Bytomiu, KWK „Bobrek”, Instytutu Pamięci Narodowej, radnej Sejmiku Wojewódzkiego Śląsiego Alesandry Poloczek, a także Szkoły Podstawowej nr 16 w Bytomiu oraz Muzeum PRL-u, Spółki Węglokoks Kraj i Spółki Restrukturyzacji Kopalń S.A. Honorowy patronat nad wydarzeniem objął Marszałek Województwa Śląskiego Wojciech Saługa.

Rok 2025 Rokiem Tragedii Górnośląskiej

W sierpniu 2024 roku radni Sejmiku Województwa Śląskiego podjęli uchwałę o ustanowieniu 2025 Rokiem Tragedii Górnośląskiej, z kolei 8 stycznia senatorowie przez aklamację podjęli uchwałę w 80. rocznicę Tragedii Górnośląskiej, w której Senat oddał cześć pamięci represjonowanej przez Armię Czerwoną, a następnie przez komunistyczne władze Polski ludności cywilnej Górnego Śląska.

„Wszystkim, którzy stracili życie i zdrowie, oraz tym, którzy byli prześladowani za trwanie w pamięci o tych wydarzeniach” – napisano w projekcie. Senatorowie podkreślają w uchwale, że styczniu 2025 roku mija 80 lat od wkroczenia na Górny Śląsk Armii Czerwonej i początku represji określanych współcześnie mianem Tragedii Górnośląskiej, której pierwszym aktem były zbrodnie popełniane na ludności cywilnej – masowe mordy, gwałty i tortury. Warto podkreślić, że liczba deportowanych osób z Górnego Śląska do Związku Radzieckiego szacowana jest na około 46 tys. osób. Poza deportacjami mieszkańcy Śląska doświadczyli masowych rabunków, gwałtów i innych represji, a podejrzanych o „niewłaściwe” pochodzenie umieszczano w więzieniach i obozach pracy, prowadzonych przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego."

Warto dodać, że również radni Rady Miejskiej w Bytomiu, w poniedziałek 13 stycznia podjęli jednogłośnie uchwałę poświęconą 80. rocznicy Tragedii Górnośląskiej. "Dla uczczenia i upamiętnienia ofiar Tragedii Górnośląskiej, w 80. rocznicę wydarzeń, ogłasza się rok 2025 „Rokiem Tragedii Górnośląskiej” – czytamy w uchwale Rady Miejskiej, w której rok 2025 został ogłoszony w Bytomiu „Rokiem Tragedii Górnośląskiej”.

Historia, którą trzeba pamiętać i opowiedzieć

W 1945 roku całą zmianę górników po wyjeździe na powierzchnię zatrzymano i bydlęcymi wagonami, tzw. „krowiokami”, wywieziono włąb Związku Radzieckiego. Czekały ich tam nieludzkie warunki – wyniszczająca praca, choroby, głód i brutalne traktowanie przez strażników. Wielu z nich nigdy nie wróciło do domów, a ich rodziny nigdy nie poznały losów swoich mężów, ojców i braci.

Warto podkreślić, że Górny Śląsk, a zwłaszcza Bytom z uwagi na liczne zakłady przemysłowe stanowił podczas wojny strategiczne ogniwo gospodarki wojennej III Rzeszy. Przy poszczególnych zakładach pracy dla pracowników przymusowych tworzono sieć obozów, w których osadzono jeńców wojennych oraz ludność cywilną, w głównej mierze ze wschodu. Kiedy front, w pierwszych miesiącach 1945 roku, zaczął się przesuwać w głąb Rzeszy, przyzakładowe obozy opustoszały. Nie na długo jednak. W miarę, jak na Śląsku władzę zaczęła obejmować administracja sowiecka obozy ponownie się zapełniły. Władze sowieckie dla których najważniejsza była siła robocza, nie przejmując się ograniczeniami wiekowymi, nakazywały w wielu miastach górnośląskich - należących przed wybuchem II wojny światowej do Niemiec - stawiać się mężczyznom w określonych miejscach, skąd jak się okazało mieli być deportowani w głąb ZSRR. Niczym nie świadomi Górnoślązacy, przekonani, że zostali wezwani do prac porządkowych, oczekiwali na transport do pracy w Zagłębiu Donbasu, na Syberii czy Kazachstanie. Symbolem tych wywózek do dziś są bydlęce wagony zwane „krowiokami”.

Ten zorganizowany na masową skalę proceder prowadzony przez władze sowieckie spowodował, że do pracy przymusowej wywożono zarówno osoby współpracujące podczas wojny z okupantem hitlerowskim, ale także uczestników powstań śląskich, żołnierzy wojska polskiego biorących udział w kampanii wrześniowej w 1939 roku oraz działaczy podziemia antyhitlerowskiego. To jednoznacznie wskazywało na fakt, że o deportacji nie przesądzała ewentualna wina, lecz liczba rąk do pracy, które tak bardzo były potrzebne przemysłowi radzieckiemu po zakończeniu wojny.

Wywózka mężczyzn, a zwłaszcza górników miała w sobie jeszcze jeden tragiczny wątek, a były nimi społeczne konsekwencje deportacji. Uderzyły one zdecydowanie w tradycyjny model śląskiej rodziny, gdzie ojciec pracował, zaś matka zajmowała się domem i wychowaniem dzieci. Deportacje górników w głąb Związku Radzieckiego to nie tylko cierpienie śląskich rodzin spowodowane rozłąką, ale także doprowadzenie wielu górniczych rodzin na skraj nędzy. Brak jedynego żywiciela w rodzinie zmuszał wiele kobiet do podjęcia pracy lub starania się o pomoc finansową do władz lokalnych, które ze względu na brak środków finansowych nie wszystkim mogły pomóc. Nędza, brak żywności, ciepłej odzieży prowadziła do wzrostu umieralności głównie wśród dzieci. Dla wielu śląskich kobiet utrata męża, ojca, a w konsekwencji także własnych dzieci była traumą, która zapadła w pamięci do końca życia.

Aż do 1989 roku temat wywózek nieobecny był w mediach i w opracowaniach naukowych. Ale przetrwał w społecznej pamięci. Dopiero upadek systemu komunistycznego umożliwił publiczne wyrażenie krzywdy, jaka spotkała dziesiątki tysięcy Górnoślązaków. Mimo próby ukrycia faktów przez kilkadziesiąt lat, pozostały wspomnienia ludzi, którzy przeżyli koszmar wywózek w 1945 roku. Powrót do tragicznych wspomnień wywoływało ból i cierpienie, a mimo to ze szczegółami opowiadali o tym, nie tylko co przeżyli w trakcie walk o Górny Śląsk, ale głównie o zbrodniach, które towarzyszyły wkraczającym sowietom do śląskich miast i wsi oraz trwających wywózkach w głąb ZSRR. Ich relacje nagrane i spisane, a później odtwarzane umożliwiły powstanie wielu artykułów, książek, a także filmów dokumentalnych, w których poznaliśmy prawdę o sowieckiej zbrodni, skrywanej przez kilkadziesiąt lat.

Obchody 80. rocznicy Tragedii Górnośląskiej w Bytomiu. Upamiętniono tragedię górników z KWK „Bobrek” w 1945 roku (1)

13

Obchody 80. rocznicy Tragedii Górnośląskiej w Bytomiu. Upamiętniono tragedię górników z KWK „Bobrek” w 1945 roku