Do Rozbarku

Trasa żółta. Rynek 7 - ul. Podgórna - ul. Piłsudskiego - ul. Korfantego - ul. Żeromskiego - ul. Matejki 74 - koś. św. Jacka - ul. Witczaka - ul. Musialika - ul. Rodziewiczówny - ul. Konopnickiej - ul. Floriańska - pl. św. Barbary - ul. św. Kingi - ul. Rodziewiczówny - ul. Brzezińska - ul. Witczaka - ul. Piłsudskiego - ul. Matejki - ul. Szkolna - ul. Korfantego - ul. Rycerska - Rynek

Spod Biura Promocji na bytomskim rynku, ul. Podgórną schodzimy do pl. Jana III Sobieskiego. Dzisiejszy plac to fragment dawnych błoni miejskich, przekształcony po 1926 r. w wyniku nowego, funkcjonalistycznego projektu, opracowanego przez architekta O. Goltza. Przechodzimy przez ul. Piłsudskiego i skrajem placu idziemy w prawo - ku gmachowi Muzeum Górnośląskiego z l. 1929-31 (proj. H. Hettlera), kiedyś - Górnośląskie Muzeum Krajowe, od 1950 r. pod obecną nazwą. W gmachu głównym Muzeum prezentowane są wystawy stałe: „Z życia ludu śląskiego XIX-XX w.” (etnograficzna), „Przyroda Górnego Śląska” oraz galeria malarstwa polskiego XIX i XX w.

Eklektyczny gmach muzeum

Idąc ul. Piłsudskiego, skręcamy w lewo w ul. Korfantego. Po prawej stronie za ogrodzeniem znajduje się eklektyczny budynek dawnego starostwa z 1899 r., proj. W. Kerna. Od 1978 r. gmach jest częścią Muzeum Górnośląskiego, a jego ozdobą jest sala konferencyjna z pięknym kasetonowym, polichromowanym stropem. Na wewnętrznym ogrodzeniu posesji urządzono lapidarium detali architektonicznych z części rozebranych budynków przy pl. Kościuszki.

Jak zmienił się UL

Nieco dalej, za skrzyżowaniem z ul. Sokoła widać po prawej stronie niewielki Dom Polski „UL”, w którym w l. 1910-22 koncentrowało się polskie życie narodowe. „UL” był siedzibą Gniazda Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” (zał. w Bytomiu w 1895 r.), Polskiego Zjednoczenia Zawodowego, Związku Towarzystwa Polek, chórów „Halka” i „Jedność” oraz amatorskiego teatru. Rolę Domu Polskiego upamiętnia tablica z 1959 r. na ścianie frontowej.

Dawne błonie miejskie

Po lewej stronie ulicy rozciąga się skwer, będący fragmentem dawnych błoni miejskich (Staedtische Aue). Niegdyś rozległy plac, zamknięty od północy pruskimi koszarami pełnił funkcję targowiska miejskiego. Po 1930 r. rozdzieliły go budynki Muzeum Górnośląskiego i Szkoły Rzemiosł Budowlanych, a w1974 r. - gmach Miejskiej Biblioteki Publicznej.

Po lewej stronie placu widać rotundę Miejskiej Biblioteki Publicznej, a za nią wyłania się funkcjonalistyczny gmach Zespołu Szkół Mechaniczno-Samochodowych z 1929 r., proj. O. Goltza (pierwotnie Szkoła Rzemiosł Budowlanych). W l. 1945-58 działało tu Technikum dla Wysuniętych Robotników, następnie Technikum Górniczo-Mechaniczne, którego kontynuacją jest obecna szkoła.

Obok, wzdłuż ul. Smolenia ciągnie się neogotycki gmach główny starych koszar z 1892 r. (proj. Brook) III batalionu 22. pułku piechoty pruskiej. Obecnie mieści część wydziałów Urzędu Miejskiego.Kierujemy się ku ul. Żeromskiego i skręcamy nią w prawo. Po prawej stronie stoi modernistyczny gmach II Liceum Ogólnokształcącego z 1930 r., proj. H. Hettlera, zbudowany dla miejskiej szkoły średniej.

W stronę Rozbarku

Dochodzimy do ul. Matejki, znajdującej się już na historycznym Rozbarku. Przed nami widnieje neoromańska bryła kościoła parafialnego Św. Jacka z l. 1908-1911, zbudowanego wg proj. Maxa Giemsy w miejscu rozebranej kaplicy z 1875 r. Jego wystrój rzeźbiarski zrealizowali M. Beule i Schneider, a polichromie - Otto Kowalewski.

Spod kościoła kierujemy się w prawo ul. Witczaka i w lewo - w ul. Musialika. Po chwili skręcamy w prawo w ul. Rodziewiczówny i w lewo - w ul. Konopnickiej.

Jej zabudowa to typowe budownictwo końca lat dwudziestych XX w. Na elewacji domów pod nr 11 i 13 zachowały się płaskorzeźby, autorstwa Waltera Tuckermanna, przedstawiające sceny rodzajowe i legendy z jego rodzinnych Karkonoszy (autorstwa Tuckermana są także rzeźby na Gimnazjum Nr 1 i figura „Chłopiec na niedźwiedziu” przy ul. Fałata).

Zaciszny pl. Świętej Barbary

Skręcamy w prawo i ul. Jaronia dochodzimy do pl. św. Barbary. Ten zadrzewiony obecnie, plac powstał na przełomie lat 20. i 30. XX w. jako centrum niewielkiego osiedla, w typowym dla architektury Republiki Weimarskiej stylu wczesnego modernizmu.

Jako wieś książęca Rozbark wymieniany był już w 1369 r. Wg legendy, w XIII w. nauczał tu św. Jacek Odrowąż. Od poł. XIX w. nastąpił w osadzie rozwój przemysłu (kopalnie węgla „Heinitz” i rud cynku „Fidlersgluck”, warsztaty kolei wąskotorowych). Rozbark był też ważnym ośrodkiem życia polskiego. Od 1927 r. został włączony do Bytomia.

Ulicą św. Kingi, biegnącą północnym skrajem placu, dochodzimy do ul. Rodziewiczówny, skręcamy w lewo i w prawo w ul. Brzezińską. Między kamienicami nr 2 i 4 mieni się kolorami niebieskim i zielonym zrewitalizowane podwórko, efekt konkursu „Zielone podwórka” Fundacji All For Planet. To imitujące ogródek włoskiej kawiarenki niewielkie podwórko jest chyba jednym z najładniejszych w kraju.

Poprzemysłowy krajobraz Rozbarku

Ulicą Brzezińska doprowadza nas z powrotem na ul. Witczaka. W oddali po lewej stronie na przedłużeniu opadającej ul. Witczaka widać komin - pozostałość zabudowań kopalni „Rozbark” („Heinitz”), uruchomionej w 1877 r. Jej właścicielem był początkowo Otto Friedländer, później spółka Spadkobiercy Jerzego Giesche („Georg von Giesches Erben”). W 1907 r. powstała przy kopalni „Heinitz” Główna Stacja Ratownictwa Górniczego. Na przełomie XIX i XX w. zbudowano kilka budynków, zachowanych do dziś. Są to: cechownia z 1911 r. (proj. Emila i Georga Zillmannów z Charlottenburga), kotłownia z 1915r. i sąsiadująca z nią maszynownia szybu „Bończyk” z 1907 r. Kopalnię zlikwidowano w 2004 r., obecnie jej właścicielem jest gmina Bytom, która zrewitalizowała budynek cechowni, gdzie funcjonuje Teatr Rozbark.

Pamięci górników

Warto także w tym miejscu wspomnieć, że 31 stycznia 1923 r. w „Heinitzgrube” doszło do największej katastrofy w dziejach bytomskiego górnictwa. Na skutek wybuchu pyłu węglowego i wywołanego tym pożaru zginęło 145 górników. Pochowani zostali w większości na cmentarzu parafialnym w Rozbarku (ul. Staffa), gdzie na zbiorowej mogile do dzisiaj znajduje się pomnik z nazwiskami ofiar.

Ulicą Witczaka idziemy w prawo do ul. Piłsudskiego. Obok skrzyżowania tych ulic, w miejscu obecnego skweru znajdował się dawniej budynek urzędu samodzielnej gminy Rozbark. Schodzimy ul. Piłsudskiego, a następnie skręcamy w lewo w ul. Matejki obok budynku Szkoły Podstawowej Nr 9 im. A. Mickiewicza z 1906 r. Zbudowano ją jako czwartą z kolei szkołę na Rozbarku.

Z ul. Matejki skręcamy w prawo w ul. Szkolną. Przekraczamy ul. Korfantego i po schodach (tu niegdyś przebiegały mury obronne Bytomia - trasa 1.) wchodzimy na ul. Rycerską, która doprowadza nas na Rynek.