Zbliża się kolejna historyczna rocznica w dziejach Górnego Śląska

1921 rok w historii Górnego Śląska odegrał kluczową rolę. Wówczas doszło do dwóch ważnych wydarzeń w historii regionu, które wpłynęły na jego przyszłe losy. Pierwszym z nich był plebiscyt na Górnym Śląsku, który odbył się 20 marca 1921 roku, zaś drugim wydarzeniem wybuch z 2 na 3 maja III powstania śląskiego. Właśnie zbliża się pierwsza z ważnych rocznic, którą uczczą m.in.: władze miasta, radni Rady Miejskiej, województwa śląskiego, Urzędu Marszałkowskiego, Metropolii, posłowie, senatorowie, mieszkańcy Bytomia oraz uczniowie bytomskich szkół.

W ramach tegorocznych obchodów związanych z 100. rocznicą upamiętnienia działalności Polskiego Komisariatu Plebiscytowego i przeprowadzonego w 1921 roku, 20 marca plebiscytu na Górnym Śląsku w naszym mieście rozpoczęła się kampania billboardowa przypominająca o tym ważnym dla historii Śląska wydarzeniu historycznym. Z kolei w przeddzień rocznicy plebiscytu, 19 marca uczniowie szkół podstawowych i średnich wezmą udział w lekcjach historii online, podczas których poznają nie tylko historię powstań śląskich i plebiscytu, ale również Bytomia i regionu śląskiego. Warto dodać, że lekcja historii online odbędzie się aż w 30 klasach, a opowiadać o historii powstań i wydarzeniach związanych z plebiscytem będą m.in.: prezydent Bytomia Mariusz Wołosz, jego zastępcy oraz senator RP Halina Bieda.

Z kolei w sobotę, 20 marca władze Bytomia, a także zaproszenie goście - wojewoda śląski, marszałek województwa śląskiego, przewodniczący Zarządu Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, a także radni Rady Miejskiej, posłowie i senatorowie złożą kwiaty pod tablicą upamiętniającą siedzibę Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w latach 1920-1922 oraz przed tablicą pamiątkową upamiętniającą Wojciecha Korfantego, Polskiego Komisarza Plebiscytowego.

Rys historycznych wydarzeń związanych z plebiscytem na Górnym Śląsku w 1921 roku

Zakończenie I wojny światowej podpisanym w Compiegne pod Paryżem zawieszeniem broni 11 listopada 1918 roku dla ziemi górnośląskiej nie oznaczało jednak powrotu do normalności i spokoju. Sytuacja po przegranej wojnie w całych Niemczech była napięta. Po abdykacji cesarza, utworzeniu republiki, problemach gospodarczych, fali strajków i wystąpień rewolucyjnych Niemcy były z każdym miesiącem zagrożone utratą kolejnych terytoriów. Wraz z upadkiem Cesarstwa Niemieckiego, odrodzeniem się po 123 latach niepodległej Polski, rozgorzała walka o przynależności tego ważnego, przemysłowego regionu. Jak się okazało dopiero po prawie czterech latach, w czerwcu 1922 roku ostatecznie doszło do podziału Górnego Śląska między Niemcy i Polskę.

Decyzje mocarstw zachodnich odnośnie Górnego Śląska

Zgodnie z art. 88 traktatu wersalskiego podpisanego 28 czerwca 1919 roku o przynależności Górnego Śląska miał zadecydować plebiscyt. Ludność tego regionu miała się opowiedzieć w głosowaniu za pozostaniem w Niemczech, czy też zostanie przyłączony do odrodzonej w 1918 roku Polski. Zgodnie z decyzją mocarstw zachodnich teren objęty plebiscytem został przejęty przez Międzysojuszniczą Komisję Rządzącą i Plebiscytową na czele z francuskim generałem Henri Le Rondem, która 11 lutego 1920 roku zaczęła działać w Opolu. Wraz z nią na Górny Śląsk przybyły wojska francuskie, brytyjskie i włoskie, których zadaniem było utrzymywanie ładu i porządku. Równocześnie powołano do życia polski i niemiecki Komisariat Plebiscytowy, których zadaniem było prowadzenie kampanii plebiscytowej. Zanim jednak doszło do powołania polskiego i niemieckiego Komisariatu Plebiscytowego, które rozpoczęły przygotowania do plebiscytu, na Śląsku dochodziło do manifestacji, starć, a także pacyfikacji, a kulminacyjnym punktem był wybuch I powstania śląskiego w sierpniu 1919 roku.

Główna rozgrywka o przynależność Górnego Śląska rozpoczęła się wraz z powołaniem Komisariatów Plebiscytowych - polskiego w Bytomiu i niemieckiego w Katowicach. Polski Komisariat Plebiscytowy rozpoczął działalność już 12 lutego 1920 roku w Bytomiu, a jego siedzibą był wykupiony przez władze polskie hotel „Lomnitz” przy ówczesnej ulicy Gleiwitzerstrasse 10. Osiem dni później, 20 lutego decyzją Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, Polskim Komisarzem Plebiscytowym został mianowany Wojciech Korfanty. Z kolei Niemiecki Komisariat Plebiscytowy swoją siedzibę miał w Katowicach, a na jego czele stanął Kurt Urbanek.

Celem Polskiego Komisariatu Plebiscytowego było zorganizowanie głosowania oraz akcja propagandowa, w trakcie której prowadzono zbiórki pieniężne, organizowano wiece i komitety pomocy, zakładano towarzystwa, związki kulturalne, kluby sportowe i inne organizacje, ale również zapraszano znanych artystów oraz drukowano tysiące broszurek, plakatów, wizytówek, znaczków i ulotek, aby przekonać mieszkańców Górnego Śląska do głosowania za przynależnością do Polski. Z kolei Niemiecki Komisariat Plebiscytowy wspierany przez Berlin, który nie szczędził sił i środków na akcję propagandową, wydawał nie tylko broszury, które kolportowano na całym obszarze plebiscytowym, ale miał również agitatorów oraz działające na jego rzecz niemieckie organizacje jak: Bund der Oberschlesier /Związek Górnoślązaków/, Bund Heimattreuer Oberschlesier /Związek Wiernych Górnoślązaków/ cz Freie Vereinigung zum Schutze Oberschlesiens /Wolne Zjednoczenie dla Obrony Górnego Śląska. Na Górny Śląsk przybywały równiez tzw. Korpusy Ochotnicze - Freikorpsy, emigranci wspierający Niemców na Górnym Śląsku oraz działały Towarzystwa Sportowe /Sportverein/, promujące niemiecki sport na Śląsku. Ponadto rząd niemiecki obiecywał szeroką autonomię, czego dowodem miało być wydzielenie ze Śląska już w 1919 roku odrębnej pruskiej prowincji.

Wybuch II powstania śląskiego

Przygotowania do plebiscytu trwały ponad rok, a stosunki polsko - niemieckie w tym czasie uległy dalszemu zaostrzeniu. Dochodziło do walk ulicznych, ataków na polskie redakcje gazet, a kulminacyjnym momentem okazał się 17 sierpnia 1920, kiedy rozeszła się na Śląsku fałszywa wiadomość o upadku Warszawy, rzekomo zdobytej przez wojska bolszewickie. W Katowicach doszło między innymi do polsko - niemieckich walk ulicznych, zaatakowano katowicką siedzibę Komitetu Plebiscytowego oraz doszło do zamordowania polskiego działacza - lekarza dr. Andrzeja Mielęckiego. Wydarzenia te skłoniły wówczas Wojciecha Korfantego do ogłoszenia z 19 na 20 sierpnia decyzji o wybuchu II powstania, które zakończyło się 25 sierpnia 1920 roku. Atmosfera wzajemnej wrogości utrzymywała się aż do czasu plebiscytu, który odbył się 20 marca 1921 roku.

Plebiscyt na Górnym Śląsku

Plebiscyt okazał się dla strony polskiej bardzo niekorzystny. Objął on w sumie 1573 gminy, a zgodnie z wcześniejszym życzeniem strony polskiej w głosowaniu wzięło udział około 192 tysiące tzw. „emigrantów”, czyli osób urodzonych na Górnym Śląsku, ale zamieszkałych w czasie plebiscytu poza jego terenem. W głosowaniu wzięło udział około 1,2 mln uprawnionych do głosowania. Za Polską opowiedziało się 40,3% uprawnionych, za Niemcami 59,4%, olbrzymia większość emigrantów głosowała za Niemcami, było ich około 182 tysiące, zaś za Polską niecałe 10 tysięcy. Decydujące miało być jednak głosowanie za gminami, gdzie za Polską opowiedziały się 674 gminy, zaś za Niemcami 624. Wyniki plebiscytu nie zadowoliły bowiem żadnej ze stron, a Polsce miało przypaść zaledwie 25% rejonu plebiscytowego, głównie bez przemysłu ciężkiego.

Linia Korfantego i wybuch III powstania śląskiego

23 marca wobec niekorzystnego wyniku plebiscytu Wojciech Korfanty wysunął propozycji podziału Śląska ogłaszając tzw. Linię Korfantego. Określała ona zachodnią granicę obszarów /w przybliżeniu wzdłuż biegu Odry/, które powinny przypaść Polsce. Wobec braku korzystnych dla Polski rozstrzygnięć ze strony Rady Ambasadorów, która miała zadecydować o podziale Śląska, Korfanty zdecydował się na rozpoczęcie kolejnego zbrojnego powstania, które wybuchło z 2 na 3 maja III powstania śląskiego. Decyzję o jego rozpoczęciu podjęto w hotelu „Lomnitz” w Bytomiu, 30 kwietnia podczas spotkania Wojciecha Korfantego z dowódcami wojskowymi.